بزرگنمايي:

ندای لرستان - خرم آباد- جامعه روستایی همواره نمادی از پویایی و تولید بوده که با بی توجهی به این شاخص عملا توجه به نظام های شهر مدار و مصرف گرا بیشتر شده، رویکردی که حاصل آن خالی از سکنه شدن بسیاری از روستاهای کشور شده است.
افزایش روستاهای خالی از سکنه و ترک روستا به مقصد شهر علاوه بر اینکه الگوی جمعیتی را تغییر می دهد در واقع به این معناست که هر آنچه از جمعیت روستایی کاسته می شود از تعداد افراد مولد و تامین کننده امنیت غذایی جامعه کاسته شده و در حاشیه شهرها به جمع جمعیت مصرف کننده اضافه شده است.
بنا بر گفته رئیس مرکز آمار کشور ، جمعیت ساکن در نقاط شهری در سال ١٣٩٥ معادل ٥٩ میلیون و ١٤٦ هزار و ٨٤٧ نفر بوده که نسبت به سال ١٣٩٠ معادل ٥ میلیون و ٥٠٠ هزار و ١٨٦ نفر افزایش یافته است و در مقابل جمعیت ساکن در نقاط روستایی با کاهش محسوسی رو به رو بوده است.
به اینصورت که در سال ١٣٩٥ معادل ٢٠ میلیون و ٧٣٠ هزار و ٦٢٥ نفر ساکن در روستاها بوده‌اند که نسبت به سال ١٣٩٠ معادل ٧٧٢ هزار و ٣٨٣ نفر کاهش یافته است.
همچنین بنا بر گفته امید علی پارسا ، نسبت روستانشینی جمعیت در سال ١٣٩٥ به ٢٥.٩ درصد رسیده است که منفی ٢.٧ درصد نسبت به سال ١٣٩٠ کاهش یافته است.
محمدرضا شاملو معاون عمران روستایی بنیاد مسکن انقلاب اسلامی کشور نیز در این خصوص گفته است که ؛مطابق سرشماری نفوس و مسکن سال 1395، 30 هزار روستای کشور فاقد سکنه هستند که توسعه روستاهای کشور با اجرای طرح هادی روستایی باید شتاب گیرد.
وی با تاکید بر کاهش 2 درصدی جمعیت روستایی طی سال های اخیر می گوید که این کاهش تنها ناشی از مهاجرت نیست بلکه تبدیل روستاهای بزرگ به شهر در این کاهش دخیل است در واقع اغلب روستاهایی که تبدیل به شهر شده‌اند به ظاهر شهر هستند، اما ماهیت و اقتصاد آن‌ها همچنان روستایی است.
معاون آمار سازمان برنامه وبودجه استان لرستان می گوید: تعداد روستاهای خالی از سکنه در این استان بنا بر سرشماری سال 95 میزان کل روستاهای استان سه هزار و 415 روستا است که 2 هزار و 985 روستا دارای سکنه و 430 روستای آن نیز خالی از سکنه است.
حسین نورالدینی در گفت و گو با ایرنا افزود: کل جمعیت استان بنا بر سرشماری سال 95 یک میلیون و 760 هزار و 649 نفر می باشد که جمعیت شهری آن یک میلیون و 134 هزار و 908 نفر و تعداد جمعیت روستایی نیز 623 هزار و 896 نفر است.
معاون آمار سازمان برنامه و بودجه لرستان یادآور شد: تعداد جمعیت روستایی استان بنا بر سرشماری سال 90 تعداد 677هزار و 416 نفر است و تعداد جمعیت شهری استان یک میلیون و 759 هزار و 51 نفر بوده است .
در واقع مقایسه جمعیت شهری و روستایی استان در دو سرشماری سال 90 و 95 نشان می دهد جمعیت روستایی استان در سرشماری سال 95 نسبت به سال 90 به میزان 53 هزار و 520 نفر کاهش یافته است.
آنچه از این داده های آماری برشمرده بر می آید این است که آهنگ مهاجرت از روستاها به شهر شدت گرفته و این خود زنگ خطری است که باید چاره ای اندیشید تا بتوان جمعیت روستایی و تولید کننده موجود را حفظ کرد.
هر چند برخی کارشناسان با امیدواری بیشتری از نتایج طرح های مختلف توسعه زیرساختی و معیشتی در روستاها سخن می گویند به این صورت که با انجام اقداماتی موثر حتی می توان مهاجرت معکوس را محقق کرد.
**40 روستای لرستان در معرض خالی شدن هستند
بنا بر گفته علی خادمی کارشناس امور اراضی جهاد کشاورزی استان لرستان ، حدود 40 روستای استان به دلیل مشکلات زیرساختی و اجتماعی در معرض کوچ و خالی از سکنه شدن است که جمعیت این روستاها بین 10 تا 40 خانوار می باشد.
بنا بر گفته این کارشناس ؛علت خالی شدن حدود 10 تا 15 خانوار از این 40 روستا ممکن است به دلیل نبود آب آشامیدنی یا به علت عدم راه دسترسی باشد که مقصد عمده مردم این روستاها حاشیه شهرها و حاشیه روستاهای بزرگ است که این خود جای نگرانی دارد.
خادمی گفت: در دهه‌های نه چندان دور نسبت جمعیت شهری به روستایی 30 به 70 بود اما اکنون بر عکس شده و این نسبت اکنون 70 به 30 شده است.
وی به اجرای طرح کاداستر به منظور پیشگیری از گسترش حاشیه نشینی اشاره کرد و گفت: اجرای این طرح نقش موثری در ممانعت از تغییر کاربری اراضی زراعی دارد و مانع از گسترش حاشیه نشینی می شود.
در حال حاضر بنا بر گفته مسئولان جهاد کشاورزی استان لرستان حدود 50 هزار هکتار از اراضی زراعی لرستان در معرض تغییر کاربری هستند به اینصورت که برخی افراد با خرید زمین از کشاورزان با قیمتی نازل و قطعه‌بندی آن بازار حبابی به وجود می‌آورند و با توجه به اینکه ساخت و سازهای این مناطق نیز اصولی نیست عملا سبب گسترش بافت‌های ناکارآمد می‌شود.
**توسعه روستایی محقق نشده است
چندی قبل نیز سید موسی خادمی استاندار لرستان در جلسه تبیین راهکارهای عملی اجرای قانون حمایت از توسعه ایجاد اشتغال پایدار در مناطق روستایی و عشایری گفت: جامعه روستایی وضع مطلوبی ندارد و یکی از دلایل آن این است که نتواسته ایم نظام های جدید را که در کشور شکل گرفت را در روستاها شکل دهیم.
استاندار لرستان اضافه کرد: باید شرایطی را فراهم کنیم که افراد در روستاها بمانند و در رشد و توسعه آن تلاش کنند و کمتر به جامعه شهری مهاجرت کنند و باید جریان سازی اقتصادی را برای اشتغالزایی در روستاها ایجاد کنیم که با پشت میز نشینی نمی توانیم این نظام را برای روستاییان تعریف کنیم.
خادمی ادامه داد: نظام های مشاوره ای در کشور نمی تواند کمکی به توسعه روستاها کند و باید زمینه ای را فراهم آوریم که تولید فکر صورت بگیرد.
وی عنوان کرد: از ظرفیت های بخشداری ها برای جذب اعتبارات برای روستاییان استفاده شود چراکه روستاییان برای دریافت تسهیلات مشکلاتی دارند که به شهرها مهاجرت و این امر باعث بروز مشکلاتی می شود.
**اقدامات دولت برای توسعه و اشتغال روستایی
یکی از مهم ترین برنامه های دولت در سال 96 و 97 پرداختن به بحث طرح اشتغال فراگیر و اشتغال روستایی و پرداخت تسهیلات به مناطق روستایی و محروم است.
علی آشتاب مدیرکل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان لرستان در این خصوص در گفت و گو با ایرنا با اشاره به اینکه 643 طرح اشتغال روستایی اعتبار دریافت کرده است گفت: طرح‌های مصوب بخش اشتغال فراگیر نیز 2 هزار و 909 فرصت شغلی ایجاد می‌کنند.
وی با بیان اینکه اجرای این طرح ها با استقبال خوب مردم مواجه شد،افزود: یک هزار و 816 طرح در سامانه «کارا» در بخش اشتغال روستایی با اعتبار 427 میلیارد تومان و پیش بینی اشتغال 7 هزار و 653 نفر ثبت شده است.
مدیرکل تعاون، کار و رفاه اجتماعی لرستان ادامه داد: این طرح ها در دستگاه های اجرایی مورد بررسی قرار گرفت و به کمیته فنی ارجاع شدند و در این کمیته تایید و به سیستم بانکی معرفی شدند.
**تحلیل جامعه شناسی مهاجرت روستا به شهر
خالی شدن روستاها و سیل مهاجرت روستائیان به شهرها تحلیل گران اجتماعی نیز حرف برای گفتن دارند و بر این باورند که حاشیه نشینی به عنوان یکی از بارزترین پیامدهای مهاجرت بی رویه به شهرها می تواند زمینه ای برای بروز آسیب های مختلف اجتماعی و باعث ایجاد طیف وسیعی از ناهنجاری ها بر پیکر زندگی شهرنشینی شود.
رئیس انجمن جامعه شناسی لرستان در این زمینه می گوید:مهاجرت معمولا به دلایل اقتصادی مانند کمبود شغل و یا وجود فقر و بیکاری در جامعه مبدا و یا پدیدار شدن رفاه و ثروت اقتصادی در جامعه مقصد اتفاق می افتد اما علاوه بر این مهاجرت می تواند به دلایل سیاسی مانند ناامنی و انقلاب ها و یا به دلایل اجتماعی مانند از دست دادن مالکیت زمین و یا نزاع های محلی و یا حوادث طبیعی شدت بگیرد.
مجتبی ترکارانی با اشاره به این که مهاجرت پدیده ای طبیعی در همه جوامع است گفت: معمولا زمانی که نرخ مهاجرت در جامعه مقصد بالا می رود و در عین حال ساختارهای اقتصادی و شهری جامعه مقصد ضعیف باشد مهاجران در چنین جامعه ای جذب نمی شوند و بصورت حاشیه ای جذب جامعه مقصد می شوند.
این استاد دانشگاه اضافه کرد: در چنین وضعیتی مهاجران با استقرار در حاشیه شهرها، از منزلت اقتصادی و اجتماعی بالایی برخوردار نیستند و نمی توانند در این جامعه ادغام شوند و در برابر آسیب های اجتماعی شکننده تر هستند.
**بیکاری مهمترین علت مهاجرت روستائیان به شهر
رئیس انجمن جامعه شناسی لرستان همچنین گفت: در شرایط کنونی مهمترین عامل مهاجرت از روستاها نبود کار و شغل در روستاهاست.
به گفته وی جوانان تحصیل کرده روستایی به دلیل نداشتن منزلت اجتماعی و اقتصادی تمایل به مهاجرت دارند.
وی افزود: در چنین وضعیتی اقشار مولد جامعه روستایی مجبور به مهاجرت می شوند و در بسیاری از روستاها فقط پدر و مادران سالخورده در روستاها باقی می مانند و جوانان روستا را برای کار و ازدواج ترک می کنند.
ترکارانی اظهار داشت: بسیاری از جوانان تصور می کنند در صورت ماندن در روستا شانس ازدواج با فرد دلخواه خود را ندارند و یا حتی اگر با هم روستایی خود نیز ازدواج کنند به محض پیدا کردن یک شغل دولتی و پایدار، روستا را ترک می کنند.
وی تصریح کرد: به نظر می رسد بعد از عامل بیکاری که مهمترین عامل مهاجرت جوانان روستایی است ، نگرش منفی به زندگی روستایی برای جوانانی که خواهان پیشرفت و تحرک اجتماعی هستند از دیگر علل مهاجرت روستاییان به شهر باشد.
وی گفت: در صورت نبود کار در روستاها و توزیع ناعادلانه امکانات رفاهی بین شهر و روستا در کنار نگرش منفی به زندگی روستایی بویژه در بین جوانان انتظار مهاجرت معکوس ، انتظار واقع گرایانه ای نیست و امکان تحقق آن بسیار پایین است.
**روستاییان هر چه باسوادتر شوند بیشتر مهاجرت می کنند
رئیس انجمن جامعه شناسی لرستان همچنین گفت: بین بالارفتن سواد و میزان مهاجرت از روستا همبستگی مثبتی وجود دارد زیرا که به همان نسبت که انتظارات ،نگرش و ظرفیت آنها بالا می رود محیط روستا قادر به برآورده کردن این انتظارات نیست.
این جامعه شناس افزود: در حالتی که ظرفیت های اقتصادی و شغلی در جامعه روستایی و حتی جامعه شهری برای جوانان تحصیل کرده فراهم نیست باید میزان سرعت سوادآموزی تحصیلات عالی و دانشگاهی را کندتر کرد.
ترکارانی اضافه کرد: بالا رفتن تحصیلات بویژه در جامعه روستایی نه فقط به منفعل شدن و افسردگی جوانان به عنوان قشر مولد جامعه منجر می شود بلکه جامعه روستایی را از توان این قشر محروم می کند.
این استاد دانشگاه ادامه داد: به نظر می رسد راه حل این مشکل را باید در آموزش های کاربردی برای جوانان روستایی و استخدام این جوانان در محل زندگی خود نسبت به ماندن در روستا متعهد کرد.
**موج های مختلف مهاجرت روستا به شهر
رئیس انجمن جامعه شناسی لرستان با اشاره به این که استان لرستان از دهه 40 تاکنون سه موج مهاجرت را تجربه کرده است ؛گفت: موج اول مربوط به دهه های 40 و 50 است که در این موج به دلیل اجرای اصلاحات ارضی و رشد شهرنشینی و ایجاد شهرهای کوچک در لرستان ، روستائیان به شهر مهاجرت داشتند و بسیاری از شهرستان های لرستان نیز در همین دوره و در دهه 40 شکل گرفت.
وی گفت: موج دوم در دهه 60 و اوایل دهه 70 رخ داد و دلیل آن انقلاب و جنگ و نیاز نهادهای انقلابی و جنگ به جوانان روستایی بود و موج سوم مهاجرت روستاییان به شهر در لرستان از اوایل دهه 90 آغاز شده که از جمله علت های آن می توان به خشکسالی و کمبود آب در روستاها و کم رونق شدن کشاورزی و در عین حال بالارفتن تحصیلات جوانان روستایی و نبود اشتغال در روستاها اشاره کرد.
رئیس انجمن جامعه شناسی لرستان اظهار کرد: با وجود ساختارهای اجتماعی ، اقتصادی و خدماتی ضعیف شهری در لرستان و افزایش رشد مهاجرت روستاییان به شهرها و نبود برنامه ریزی اجتماعی و اقتصادی برای جذب این مهاجران در ساختار جامعه شهری انتظار می رود این مهاجران بصورت نیروی کار ارزان و آسیب پذیر در برابر آسیب های اجتماعی و با فقر مزمن همچنان در حاشیه جامعه شهری بصورت ناقص جذب شوند.
به گفته وی باید برای توانمندسازی و عزت دادن به جامعه روستایی و برای محافظت از جمعیت روستایی از آسیب های اجتماعی جامعه شهری ، زمینه توسعه پایدار جوامع روستایی را فراهم کرد تا روستایی بتواند در زادگاه خویش زندگی آبرومندانه و مفیدی داشته باشد.
1920/6060