بزرگنمايي:

ندای لرستان- فارغ از هر گونه عدد و رقمی که در حوزه کتاب و کتابخوانی واقعی به نظر نمی رسند و دقیقا از دو سر طیف 2 دقیقه تا بیش از 70 دقیقه را در برمی گیرند آنچه واقعی به نظر می رسد،  حال ناخوش کتابخوانی است.  

در صورت اجرای با جدیت این طرح می توان در بهتر شدن وضعیت مطالعه در کشور کمک کننده باشد،  اجتماعی شدن کتابخانه ها یعنی کتابخانه دیگر از  محیطی صرفا برای امانت دادن و گرفتن کتاب فراتر می رود و مکانی برای مباحث مرتبط با حوزه کتاب و کتابخوانی، مشارکت کودکان در نشست های کتابخوانی و پاتوقی برای دورهمی های فرهنگی تبدیل می شود.

کارشناسان براین نکته تایید می‌کنند که تفاوت در ارائه میزان سرانه مطالعه علاوه بر اینکه نشان دهنده تنوع نهادهای مرتبط با موضوع کتاب و کتابخوانی است نشان دهنده عدم تفاهم قابل مشاهده دیدگاه‌های دستگاه‌ها و نهادهای مختلف مرتبط با موضوع کتاب و کتابخوانی و مطالعه در کشور می باشد.

 اجتماعی شدن کتابخانه ها آغازی برای ترویج کتابخوانی

برنامه اجتماعی شدن کتابخانه ها عنوانی است که نهاد رسمی کتابخانه های عمومی کشور به عنوان یک راهکار افزایش سرانه مطالعه و جذب مخاطبان در دستور کار دارد.

مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی نهاد کتابخانه های عمومی کشور از تدوین طرح استاندارد کتابخانه های عمومی ایران با همکاری انجمن کتابداری خبرداده و می‌گوید: این طرح شامل هفت استاندارد خدمات اطلاعاتی، خدمات مشتریان، روابط عمومی و بازاریابی، کارکنان کتابخانه عمومی، مجموعه کتابخانه عمومی و ساعت کاری است.

سیامک محبوب ادامه می دهد: در این طرح، حداقل‌ها و انتظارات برای اداره کتابخانه های عمومی بیان شده است، که طبیعتاً برای اجتماعی کردن کتابخانه ها باید ابزار مناسب را نیز در اختیار داشت و به عبارتی اجتماعی کردن کتابخانه ها در تقابل با برداشت عام از کتابخانه های عمومی است.

وقتی از کتابخانه عمومی صحبت می شود تصویری که عموماً به ذهن می رسد مکانی مملو از کتاب است که در آن می‌توان  کتاب امانت گرفت و از  سالن مطالعه استفاده کرد در حالیکه رویکرد اجتماعی شدن کتابخانه ها بر این رویکرد استوار است که همین  برداشت عام از کتابخانه های عمومی باید تغییر کند در غیر این صورت کتابخانه ها از بین خواهند رفت.

 بر این اساس، بحث اجتماعی کردن کتابخانه های عمومی از طریق ارائه خدمات مورد توجه قرار گرفت. ارسال اسباب بازی به کتابخانه های عمومی، اجرای قصه گویی، نمایشنامه خوانی، پخش فیلم و انیمیشن در کتابخانه ها، برگزاری کلاس های مشاوره فردی و گروهی در کتابخانه ها و نیزتصمیم گیری در خصوص ورود بازی‌های رایانه‌ای و اجرای تئاتر و نمایش در کتابخانه های عمومی از جمله فعالیت‌هایی است که در راستای اجتماعی کردن کتابخانه ها انجام شده است.

اگر به این باور رسید که ترویج فرهنگ مطالعه باید مورد توجه قرار گیرد آن وقت به این باور قوی تر منتهی می شود که  هر گونه هزینه در این بخش نوعی سرمایه گذاری به شمار می رود و جذابیت های کتابخوانی در دستور کار قرار می گیرد.

در شرایطی که  اینترنت و فضای مجازی باعث کاهش میزان مطالعه مفید شده و حتی مطالعه درسی و دانشگاهی در بین دانشجویان را کاهش داده است لاجرم باید  بدنبال راهکارهایی بود تا بتوان  شیب مطالعه به سمت کتاب که ماندگاری بیشتری دارد سوق داده شود و راهکار اجتماعی شدن کتابخانه ها نیز در همین راستا است.

به ازای هر 25 هزار نفر یک کتابخانه باید وجود داشته باشد

در مجموع آنچه عیان است و نیاز به ارائه شاخص ساعت و دقیقه ندارد اینکه وضعیت مطالعه و کتابخوانی مردم مطلوب نیست در لرستان هم بنا بر گفته  مدیرکل کتابخانه های عمومی استان  باید به ازای هر 25 هزار نفر یک کتابخانه وجود داشته باشد که با توجه به این شاخص کمبود 16 کتابخانه در این اسان وجود دارد.

فرشته طهماسبی افزود: در مجموع تعداد 75 کتابخانه در استان باید وجود داشته باشد تا بتوانیم به وضعیت مطلوب سرانه فضای کتابخانه ای در استان برسیم درحالی که اکنون 33 کتابخانه در استان وجود دارد و چهار باب کتابخانه آن نیز تعطیل است.
وی گفت: به ازای هر صد نفر باید هشت مترمربع فضای مطالعه وجود داشته باشد که در لرستان این میزان زیر یک مترمربع است.
بنا بر گفته مدیر کل کتابخانه های عمومی لرستان این استان از جمعیت روستایی بالایی برخوردار است که هم اکنون 600 هزار نفر از این جمعیت روستایی فاقد هرگونه کتابخانه ای هستند که برای آنها کتابخانه های سیار باید پیگیری شود چیزی که تاکنون محقق نشده است.

فضای مطالعه در بروجرد حدود 2 متر به ازای هر صد نفر است

بنا بر گفته رئیس اداره کتابخانه های عمومی بروجرد، استاندارد فضای مطالعه در کشور به ازای هر صد نفر هشت متر مربع است که این میزان در لرستان یک متر به ازای هر صد نفر و در بروجرد حدود 2 متر به ازای هر صد نفر است.

داوود پهلوان افزود: بنا بر آمارهای به روز شده هم اکنون کتابخانه های بروجرد دارای بیش از 10 هزار عضو فعال دارند که در زمان هایی ممکن این تعداد افزایش یابد. در حال حاضر در مجموع تعداد 14 کتابخانه شامل؛ پنج کتابخانه نهادی، هشت کتابخانه مشارکتی و یک کتابخانه آستان قدس رضوی در بروجرد فعالیت دارند.

رئیس اداره کتابخانه های عمومی بروجرد یادآور شد: کتابخانه روستایی در شهرستان بروجرد در حال حاضر وجود ندارد اما کتابخانه روستای دینارآباد در دست افتتاح است که این امیدواریم تا پایان تابستان به بهره برداری برسد.

پهلوان ادامه داد: بنا بر استانداردهای موجود به ازای هر 25 هزار نفر باید یک کتابخانه وجود داشته باشد که بنا بر این معیار اگر پنج کتابخانه نهادی بروجرد را فقط در نظر بگیریم تعداد 9 کتابخانه در بروجرد کم داریم و اگر کتابخانه های مشارکتی و یک کتابخانه آستان قدس رضوی را در نظر بگیریم 14 کتابخانه فعال داریم و با توجه به جمعیت کمبودی هم وجود ندارد.

وی اظهارداشت: در کتابخانه های مشارکتی در واقع کتابخانه در مالکیت دستگاه دیگری قرار دارد و نهاد کتابخانه ها در اجرای برخی برنامه ها با آن کتابخانه همکاری و مشارکت دارد در حالیکه در کتابخانه های نهادی، کتابخانه زیر مجموعه و زیر نظر مستقیم نهاد کتابخانه ها قرار دارد.

اجتماعی شدن کتابخانه ها و تبدیل آنها به پایگاه های فرهنگی

پهلوان با اشاره به برنامه اجتماعی شدن کتابخانه ها گفت: برنامه اجتماعی شدن کتابخانه ها عنوانی است که نهاد رسمی کتابخانه های عمومی کشور به عنوان یک راهکار افزایش سرانه مطالعه و جذب مخاطبان در دستور کار قرار داده تا بتوان با اجرای آن فضای کتابخانه از محیطی صرفاً بعنوان امانت دادن و امانت گرفتن کتاب فراتر رود و کتابخانه به پایگاهی کاملاً اجتماعی و فرهنگی تبدیل شود.

وی افزود: اجرای برنامه های مختلفی اعم از بخش های کتابخوانی کودکان و نوجوانان و نشست های کتابخوانی، نمایشنامه خوانی، برگزاری مسابقات مختلف، نقاشی، شعر خوانی، کلاس های داستان نویسی، رو خوانی و روان خوانی قرآن در فضای کتابخانه ها از جمله مواردی است که در راستای برنامه اجتماعی شدن کتابخانه ها در کتابخانه های بروجرد برگزار می شود.

تلاش برای افزایش سرانه مطالعه

کتاب، دریچه دانایی بشر و انتقال آسان تجارب، مفاهیم ارزش ها و عقاید، آموزش در دوران معاصر تا به امروز بوده است. اگر چه امروزه به مدد فضای مجازی و گسترش شبکه های اجتماعی اینترنتی، دسترسی به منابع علمی و آموزشی آسانتر شده است اما این شیوه مطالعه هیچگاه اصالت کتاب و نسخه های چاپی را ندارد. کشورهای توسعه یافته میزان مطالعه روزمره افراد اجتماع را به عنوان یک شاخص توسعه یافتگی قلمداد می کنند.

در سال های اخیر توجه به مقوله کتابخوانی به عنوان یک راهبرد اساسی مورد توجه مسئولین فرهنگی کشور قرار گرفته برپایی نمایشگاه کتاب، اعمال تخفیف در چاپ و نشر، خرید برخی آثار چاپ شده نویسندگان، برگزاری مسابقات کتابخوانی، مصاحبه و پژوهش، افزایش سرانه کتابخانه ها، ایجاد کتابخانه های باز و ... انجام شده تا سرانه مطالعه کتاب در حد قابل قبول افزایش یابد.

اگرچه آمار و ارقام میزان سرانه مطالعه متغییر است اما باید پذیرفت هنوز با میانیگن مطالعه روزانه کشورهای توسعه یافته فاصله وجود دارد.

کتاب اولین قربانی تورم اقتصادی

سبد فرهنگی خانواده با کتاب معنا پیدا می کند در شرایط اقتصادی که مردم بنوعی خود را درگیر مسائل معیشتی می دانند و افزایش قیمتی که شامل حال کتاب هم می شود را به راحتی با حذف خرید این کالای فرهنگی جبران می کنند.

هر چند برنامه هایی در طول سال برای اعمال تخفیفات در نمایشگاه های تحصصی کتاب انجام می شود و استقبال عمومی از خرید کتاب در نمایشگاه را باید علاقه مندی به مطالعه قلمداد کرد اما صرفا در مقاطع خاص و تنها بخشی از جامعه دسترسی و یا امکان حضور در این برنامه  فرهنگی را دارند ضمن اینکه مورد بررسی قرار نگرفته است که آیا برگزاری چنین نمایشگاه هایی می تواند منجر به افزایش سرانه مطالعه شود و اگر نمی شود چه باید کرد.

خانواده آغازگر توسعه فرهنگ کتابخوانی

خانواده اولین خاستگاه آموزشی و تاثیرگذارترین نهاد در پرورش افراد جامعه امروز کمتر به سراغ آثار مکتوب و کتابخوانی می رود  به نظر می رسد دسترسی به منابع الکترونیکی و تجاری سازی علوم راه آسانی برای کشف سئوالات و انجام پروژه های علمی باشد و حتی آموزش آسان بدون صرف وقت مطالعه باشد.

از طرفی رسانه های ارتباط جمعی با افزایش سرانه پخش محصولات فرهنگی و رقابتی بیشترین سهم را از اوقات فراغت خانواده به خود اختصاص داده اند. از اینرو می توان با آموزش خانواده ها و ترویج فرهنگ کتابخوانی به عنوان یک شاخص افزایش سلامت روحی و روانی اعضای خانواده گام اساسی برداشت.

سبدی که با کتاب های تقویتی پر می شود

دانش آموزان و خانواده در  رقابت تحصیلی و مدارس خاص جهت دستیابی به رشته های پردرآمد با روش های ماشینی سطحی سعی در کد گذاری و انتخاب راه حل های میانبر دارند  و انواع و اقسام کتاب های کمک آموزشی امروز در کنار کتب درسی توسط والدین خریداری می شود.

در واقع سبد فرهنگی خانواده با کلاس های تقویتی و کتاب های کمک آموزشی تغذیه می شود که جنبه تربیتی و عمومی نداشته صرفاً" برای عبور از لایه های امتحانی و تست زنی در امتحانات مکرر است تا جاییکه فرصت مطالعه آزاد از خانواده و دانش آموز سلب می شود.

 توجه به توسعه فضاهای کتابخانه های عمومی شهری و روستایی در کنار سیاست‌های اجتماعی گام موثری در بهبود سرانه مطالعه است و راهی برای دسترسی آسان علاقه مندان به کتابخوانی است.

اما یک نکته کلیدی در خصوص پایین بودن میزان مطالعه در کشور، نهادینه‌ نشدن فرهنگ مطالعه در خانواده‌ است که در این میان غرق شدن در فضای مجازی و اکتفا کردن به گوشی های تلفن همراه در کنار مشکلات اقتصادی و گرانی در تمام حوزه ها،  باعث شده است کتابخوانی دیگر در میان خانواده‌های ایرانی چندان رونق نداشته باشد و یا اینکه دراولویت چندانی قرار ندارد و به راحتی حذف و یا نادیده گرفته می شود.